Niedziela Palmowa – treść
Dzień po wskrzeszeniu Łazarza Chrystus wjeżdża do Jerozolimy – celu Jego i naszej wędrówki od kilkudziesięciu dni, jeszcze przed Przedpościem.
Tłumy Go witają, widząc w Nim zbawienie własnych problemów – skoro wskrzesił umarłego od 4 dni, czy nie może wskrzesić państwa Izrael?… Czy nie może pomóc mi w codziennych sprawach? Nie zauważają tego, że Chrystus wkracza do Świętego Miasta w dniu, kiedy wybiera się baranka paschalnego. On wie, że kilka dni później ten sam tłum pośle Go na śmierć, bo faryzeusze i inni przywódcy są zazdrośni, boją się, więc podburzą lud… Witają drzewem (palemki), by kilka dni później na drzewo posłać Witanego… Ludzie nie wiedzą, że Chrystus ofiaruje o wiele większy dar, prawdziwe Zbawienie. My też przecież często prosimy Go o pomoc w przyziemnych sprawach, zapominając o tych najważniejszych…
Cerkiewne hymny Niedzieli Palmowej podkreślają dobrowolność ofiary Chrystusa – mimo wiedzy, co się stanie, wjeżdża do Jerozolimy. W poprzednich wiekach paschalny baranek, nieskalany, był wybierany przez kapłanów Izraela, pod natchnieniem Bożym. Teraz Bóg wybiera baranka bezpośrednio – wybiera Sam Siebie, sam jedzie złożyć się w ofierze, przywieziony na osiołku… Mówi o tym choćby kontakion Niedzieli Palmowej:
Na niebie na tronie
i na źrebięciu oślicy na ziemi noszony,
Chryste Boże, przyjąłeś chwałę aniołów i pieśń ludzi,
wołających do Ciebie:
Błogosławiony jesteś, który idziesz wezwać Adama!
Hymny podkreślają też, że ta ofiara Chrystusa jest paschalną – kilka hymnów zaczyna się od słów „Na sześć dni przed Paschą przybył Jezus do Betanii”. Zwłaszcza ten z jutrzni przed Wielką Doksologią („Chwała na wysokościach Bogu”) jest poruszający:
Na sześć dni przed Paschą, przyszedł Jezus do Betanii,
i przystąpili do Niego uczniowie Jego, mówiąc Mu:
Panie, gdzie chcesz, żebyśmy Ci przygotowali Tobie Paschę do spożycia?
On zaś posłał ich:
Idźcie do wsi, która jest przed wami
i znajdziecie człowieka niosącego dzban wody.
Idźcie za nim i powiedzcie gospodarzowi domu:
Nauczyciel mówi, u ciebie uczynię Paschę z uczniami moimi.
„Idźcie przygotować Paschę…” Będziemy się przygotowywać odpowiednio, słuchając Jego nauczania przez pierwsze trzy dni (plus mowa na Ostatniej Wieczerzy, to cztery), i czuwając z Nim na modlitwie… „Nauczyciel mówi, u CIEBIE urządzę Paschę z Moimi uczniami”. U nas. Czyli kluczem jest Eucharystia, kiedy Chrystus rzeczywiście jest w nas. Wtedy Pascha Chrystusa będzie naszym udziałem.
Bóg to Pan, i objawił się nam!
Urządźmy święto i przyjdźmy radując się,
w weselu wielbiąc Chrystusa,
z palmami i gałązkami w rękach, wołając:
Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie, Zbawiciel nasz!
Niedziela Palmowa – liturgicznie i obyczajowo
1. Po raz pierwszy od sześciu tygodni w niedzielę sprawowana Liturgia św. Jana Chryzostoma – zamiast Liturgii św. Bazylego, jak to było w wielkopostne niedziele.
2. Zupełny brak cech nabożeństwa niedzielnego (tak na Jutrzni, jak i na samej Liturgii), nie tylko z powodu święta – zmartwychwstanie po prostu jeszcze się nie wydarzyło, a cykl oktoichu i Ewangelii zmartwychwstania zakończył się tydzień temu, w Niedzielę św. Marii Egipskiej.
3. Kolor szat liturgiczny zazwyczaj zielony, często jest też złoty, rzadko czerwony. Dzieje się z tak z dwóch powodów: oczywiste skojarzenie z zielenią gałązek palmowych, a także Ożywczość Świętego Ducha, Który – zgodnie z wiarą Cerkwi wyrażoną w hymnach tego dnia – przyprowadził nas do świątyni i zgromadził nas w niej, byśmy razem witali Zbawiciela; dokładnie tak, jak 2000 lat temu stało się to w Jerozolimie.
4. Oczywiście obrzęd poświęcenia palm obecny wkażdej tradycji. Jednak w rycie bizantyjskim święci się je dwa razy: w środku Jutrzni pomiędzy Ewangelią a Kanonem święta oraz po Liturgii; chyba że Jutrznia jest celebrowana bezpośrednio przed, to wtedy raz, właśnie przed kanonem. W trakcie niego w niektórych parafiach kapłani rozdają wiernym dodatkowe gałązki palm czy wierzb, dopiero co poświęconych. Sam Kanon Niedzieli Palmowej śpiewany jest na specyficzny wariant tonu 4.
Palmy wyglądają bardzo różnie, w zależności od kraju, a nawet regionu. Zazwyczaj trzyma się je przez cały rok w domu w świętym kącie (tam, gdzie są ikony, łampada itd.), zaś w cerkwiach są do wieczora z wyjątkiem greckich gdzie czasem są cały rok, a czasem do Wielkiej Środy włącznie. Pobożni Syryjczycy mają przypięte malutkie liście palm w formie krzyża do ubrania przez cały Wielki Tydzień – by nie zapomnieć o mesjańskości i Boskości Jezusa, że jest Zwycięzcą śmierci, mimo że wkrótce potem zaczynają się Jego cierpienia i wielu zwątpi.
5. Niedziela Palmowa należy do grona dwunastu wielkich świąt, jednakże jako jedyne z nich nie ma ani typowego przedświęcia (bo swoistym wstępem jest przecież Tydzień Palmowy), ani dni poświątecznych. Pozostałe cechy jednak świąt z grupy dwunastu zachowuje, jak chociażby błogosławieństwo chleba, wina i oliwy w jego wigilię, zadostojnik i trzy świąteczny antyfony na Boskiej Liturgii czy też własne wieliczanie – uwielbienie – na jutrzni, oto jego tekst:
Uwielbiamy Ciebie, Dawco Życia Chryste:
Hosanna na wysokościach!
I my Tobie śpiewamy:
Błogosławiony, który idzie w imię Pańskie!
6. Złagodzony post – syte posiłki, do tego z rybą.
7. W większości krajów procesje wokół cerkwi z palmami przy śpiewie troparionu Powszechne zmartwychwstanie na ton 1, słyszanym też dzień wcześniej, zaś wśród Arabów przy śpiewie pieśni Raduj się Betanio.
8. Rumuni mają kolędy na ten dzień.
9. Jako jedyne święto z grona dwunastu ma dwa tropariony: pierwszy ten sam, co Łazarza (różne melodie i tekst polski w video tutaj), zaś drugi na ton 4.
Pogrzebanych z Tobą przez chrzest, Chryste Boże nasz,
raczyłeś przez zmartwychwstanie obdarzyć życiem nieśmiertelnym,
śpiewając hymny wołamy
„Hosanna na wysokościach, błogosławiony,
Który przychodzi w Imię Pańskie!”
10. Ponieważ w Cerkwi poprzez święta, a zwłaszcza w tym czasie, w którym się znajdujemy, nie tyle wspominamy, co po prostu „To się teraz dzieje”, nie jest czytana Męka Pańska – w przeciwieństwie do tradycji zachodniej; takie rozumowanie, że „to się dzieje”, jest wspólne dla wszystkich Kościołów wschodnich, więc nigdzie nie czyta się Pasji, bo to jeszcze po prostu się nie wydarzyło. Jedynie dwie pierwsze z trzech antyfon święta zwiastują zbliżające się cierpienia Mesjasza:
Antyfona pierwsza
Refren: Dla modlitw Bogurodzicy, Zbawco, zbaw nas!
1. Umiłowałem Pana, albowiem usłyszał głos błagania mego.
2. Albowiem skłonił ucho swoje do mnie w dni moje, kiedy wzywałem.
3. Ogarnęły mnie boleści śmiertelne, męki otchłani dosięgły mnie.
4. Spotkałem utrapienia i boleść, i imienia Pańskiego wezwałem.
Nagranie rumuńskie audio mp3
Antyfona druga
Refren: Zbaw nas, Synu Boży, Który wsiadłeś na osiołka, śpiewających Ci: Alleluja!
1. Uwierzyłem, przeto przemówiłem: Bardzo jestem poniżony.
2. Cóż oddam Panu za wszystko, co mi uczynił?
3. Kielich zbawienia przyjmę i wezwę imienia Pańskiego.
Nagranie rumuńskie audio mp3
Za to na wieczernii, czyli de facto w Sobotę Wskrzeszenia Łazarza wieczorem, czytane są trzy paremije, tj. prorocze odnośnie tego święta fragmenty Starego Testamentu: (Rdz 49, 1-2. 8-12 oraz So 3, 14-19 oraz Za 9, 1-14). Na jutrzni czytana jest Ewangelia według Mateusza (21, 1-11. 15-17). Na Boskiej Liturgii Apostoł to list św. Pawła do Filipian (4, 4-9), w którym podkreśla się radość z bliskości Pana a także potrzebę wytrwania w Jego nauczaniu – to bardzo ważne w kontekście wielkotygodniowym. Z kolei Ewangelia na Liturgii jest ta według św. Jana (12, 1-18) – łączy ona, podobnie jak cała hymnografia święta, wjazd Chrystusa do Jerozolimy z wydarzeniami w Betanii, przede wszystkim wskrzeszeniem Łazarza.
Autorką tekstu jest Dominika Kovacevic, której blog pocojescskoromoznaposcic.wordpress.com opowiada jak sama autorka pisze: (…)o poście i liturgice w szerokiej tradycji prawosławnej (bizantyjskiej i orientalnej), czasem z przymrużeniem oka. I zapewne subiektywnie, bardziej z doświadczenia, oglądania i słuchania, aniżeli suchej wiedzy – należy o tym pamiętać, czytając tutejsze wpisy.